Statsminister Erna Solberg, partileiar i Ap Jonas Gahr Støre og generalsekretær i NATO, Jens Stoltenberg, legger ned kranser på Utøya-kaia under ni-årsmarkeringa for terrorangrepet på Utøya 22. juli 2011. Foto: Berit Roald / NTB scanpix
Det er ikkje vanskeleg å forstå at hundrevis av menneske framleis kjenner på djup sorg og tungt sakn ni år etter å ha mist ein av sine kjære og nære: Ein son, ei dotter, ein bror, ei søster, ein ektemake eller eit barnebarn. Langt fleire har mist ein venn, ein nabo eller ein kamerat. Sjølv om sorga kan mildne, vil ho aldri heilt forsvinne, og saknet vil alltid vere der.
Dette må kjennast så vondt at det er nærliggjande å tru at det måtte liggje medviten vond vilje bak, ikkje minst fordi drapsmannen sjølv kalla handlinga vond, men nødvendig. Men med ei slik utsegn avslørte han sine «mangelfullt utvikla åndsevner», som det kallast juridisk. Berre ein person utan medkjensle med andre kan vere så kynisk, og i tillegg så livsfjern, at han kunne tru slike ugjerningar ville skape anna enn avsky. Alle med normal innlevingsevne vil forstå at i fredstid vinn ein ikkje forståing og velvilje med drap. Sjølv i ein krig sit det langt inne å ta livet av ein fiende, fordi fienden også er eit menneske.
I etterkant av 22. juli fall oppslutninga om FrP til det halve, truleg fordi Breivik i ein periode hadde vore medlem og fordi partiet var kritisk til stor innvandring, særleg frå framandkulturelle land. Generelt vart islam- og innvandringskritikarar trekte inn som meir eller mindre medskuldige. Dét er eit paradoks. Einkvar rasjonell person vil forstå det sjølvsagde, nemleg at folk med slike synspunkt fordømer og tek avstand frå Breiviks handlingar i større grad enn dei fleste. For hat og drap er ikkje berre moralsk gale, men totalt ueigna når det er innsikt, forstand og politisk endring ein ønskjer. Det finst sjølvsagt eksempel på at terroristar har oppnådd det dei var ute etter. Angrepet på toga i Madrid i 2004 førte t.d. sosialistane til makta, og med dét spanske soldatar heim frå Irak. Men då var terroristane mange, og folk frykta fleire åtak. Breivik og Manshaus var derimot svarte svaner, trass i alle påstandar om sympatisørar.
Personar som ut frå kunnskap om historie og samtid tvilar på at eit fungerande multikulturelt samfunn let seg realisere, er også minst av alle tente med sterk ordbruk og provokasjonar. Det vi etterspør, er sakleg debatt og endra politikk. Det siste kan vi berre nå ved hjelp av blanke våpen og fordi vi har erfaringa på vår side.
Også eg har fleire gonger blitt nemnt i same andedrag som Breivik, sjølv om eg har brukt heile mitt yrkesliv til å hjelpe og trøyste andre. Så seint som i går besøkte eg ein muslimsk venn i same ærend. Den uforstand eg har møtt, er likevel bagatellar mot det offentleg kjende innvandringskritikarar har måtta tole. Ut frå ordbruken om meiningsmotstandarar kan det ikkje vere tvil om kvar hatet verkeleg er å finne. Men å hate dei ein sjølv definerer som rasistar eller trur ille om, jamvel på tynt grunnlag, vert kanskje rekna som ei god gjerning av dei som føler slik. Då meiner dei kanskje hatet er heilt på sin plass.
Ifølgje NRK sin reportasje frå minnemarkeringa i regjeringskvartalet sa Ida Libak, leiar i AUF, dette:
Terrorangrepet 22. juli var ikke resultatet av en gal manns handlinger. Det var et målrettet høyreekstremt terrorangrep basert på tankegods som fikk vokse frem og som fortsatt finnes i samfunnet rundt oss.
Sjølv statsminister Solberg synest å tru at hatefull tale og konspirasjonstenking er vanleg i Noreg, og at dette også var årsaka til Manshaus sitt mord og mislukka terrorangrep:
Vi gjentar ordene «aldri mer» for å minne oss selv på løftet vi ga: At vi hver dag skal kjempe for de verdiene terroristen ville ramme. 22. juli minner oss om at liv kan stå i fare når hatet får stå uimotsagt.
Hun sa videre at hatytringer, konspirasjoner og fremmedfrykt lever i det norske samfunnet, og at ordene vi bruker, er ekstra viktige, og viste også til moskeangrepet i fjor.
Minnegudstenesta i Oslo domkyrkje var i religionssynkretismen si ånd. Sjølvsagt skal vi ikkje fordøme muslimar kollektivt, men dialogen med islam ser ut til å mangle kritikk også der kritikk absolutt er nødvendig. Biskop Veiteberg trur på kollektivt å vende det andre kinn til:
Religionsdialog og felles handlinger med folk som tror annerledes er ikke luksus, dersom noen skulle tro det. Det er et vern mot fordommer og hat mot de som tror annerledes eller på noe annet.
– Gi rom for «hellig misunnelse». Det handler om å tillate seg å bli fascinert og inspirert av skjønnheten i andre sine religiøse fortellinger, kunstuttrykk og praksiser.
Dette kan kanskje hjelpe for omgangen der og då, men har ingen vidare effekt. Her fanst tydelegvis ingen vilje til å ta opp at millionar av annleis truande, ikke minst kristne, er utsette for sterk til ekstrem forfølging, drap og trakassering i mest alle muslimske land i verda. Heller ikkje Verdskyrkjerådet, der preses i Bisperådet, Olav Fykse Tveit, var leiar i ti år, har fått gjort noko med slike graverande brot på menneskerettane. Det er på høg tid at også dette blir tema for religionsdialog og diplomati.
